Inmiddels werk ik alweer jaren als advocaat en ben ik daarnaast ook partner van kantoor en werkgever van ons personeel. Ooit ben ik mijn juridische carrière begonnen in een ‘Legal traineeship’ bij een groot juridisch consultancy kantoor. Trots dat ik was op mijn eerste echte baan én op mijn eerste leaseauto. Al mijn collega trainees reden in dezelfde auto, zodat je op het parkeerdek vooral op kenteken moest zoeken. Binnen een paar maanden na indiensttreding, stond ineens de manager op de zeepkist: het liep niet storm met de opdrachten en er zaten te veel trainees – in consultancy termen – niet declarabel ‘op de bank’. Direct werd de vraag ook in de groep gegooid: wie was bereid om ‘vrijwillig’ zijn of haar leaseauto in te leveren om de baan van iedereen te redden?
Het voelde niet goed en ook onrechtvaardig. Kort daarvoor was ik akkoord gegaan met minder salaris, ‘in ruil’ voor een leaseauto als arbeidsvoorwaarde. Ook overheerste het gevoel dat mijn toenmalige werkgever het ondernemersrisico wel heel makkelijk bij haar jongste werknemers probeerde neer te leggen, toen het even tegen zat. Bovendien zette mijn werkgever het middel van sociale groepsdruk in, door de vraag plenair aan iedereen te stellen. Benieuwd wat mijn collega trainees en ik toen hebben gedaan? Daarover later meer.
Mag een werkgever een loonoffer vragen?
Arbeidsvoorwaarden worden altijd schriftelijk vastgelegd, zowel collectief als individueel. Over het loon wordt vaak onderhandeld en er worden vaak duidelijke loonafspraken gemaakt. Op collectief niveau gebeurt dat tussen werknemers vakbonden en werkgeversorganisaties, waarbij de afspraken worden vastgelegd in een cao of collectieve arbeidsvoorwaardenregeling. Op individueel niveau gebeurt dat tussen werkgever en werknemer, waarbij de afspraken worden vastgelegd in de individuele arbeidsovereenkomst. Van dergelijke (schriftelijke) afspraken over het loon – een primaire arbeidsvoorwaarde – kan een werkgever niet eenzijdig afwijken.
Mag de werkgever dan wel vragen om een loonoffer? Vragen staat vrij, maar er zijn doorgaans weinig werknemers die gehoor geven aan een verzoek tot een vrijwillig loonoffer. Dat is ook niet zo gek, omdat het salaris een primaire – en voor veel mensen ook de belangrijkste – arbeidsvoorwaarde betreft. Werknemers hebben hun maandelijkse vaste lasten te betalen, hetgeen des te meer klemt als zij thuis kostwinner zijn voor een gezin of alleenstaand zijn. Daar komt nog bij dat het bij een loonoffer niet alleen om het maandelijkse salaris gaat: een verlaging van salaris heeft ook een negatieve invloed op de hoogte van een eventuele WW-uitkering en de pensioenopbouw.
Kortom: als werkgever moet u wel hele goede en plausibele argumenten hebben, om werknemers om een loonoffer te vragen. Denk bijvoorbeeld aan de situatie dat het bedrijf echt op omvallen staat en een collectief loonoffer een laatste poging is om een faillissement te voorkomen. In de praktijk vragen werkgevers daarom zelden om een loonoffer. De kans van slagen is niet zo groot, terwijl het vrijwel altijd leidt tot onrust op de werkvloer.
Rechtspraak
Als werkgever kunt u dus niet eenzijdig het salaris naar beneden bijstellen. Kunt u dit voor elkaar krijgen bij de kantonrechter, als werknemers niet vrijwillig akkoord gaan? In het verleden zijn er wel (grote) werkgevers geweest die naar de rechter zijn gestapt, in de hoop alsnog eenzijdig het loon te kunnen verlagen. De rode draad in de rechtspraak laat echter zien dat dit een vrijwel kansloze missie is. Redelijk recent speelden een aantal van dat soort rechtszaken rondom de Coronatijd. Verschillende lockdowns duwden toen meerdere bedrijven financieel naar de rand van de afgrond. In die zaken haalden werkgevers echter allemaal nul op het rekest bij de kantonrechter. Een gedwongen loonoffer van werknemers wordt doorgaans gezien als een arbeidsrechtelijke no-go.
Conclusie
Een werkgever kan niet eenzijdig de arbeidsvoorwaarden in het nadeel van werknemers aanpassen en dus ook niet eenzijdig het loon verlagen. De kantonrechter biedt doorgaans ook geen helpende hand. Wel kan een werkgever – mits onderbouwd met goede en plausibele argumenten – aan werknemers vragen om een vrijwillig loonoffer. De kans van slagen is echter niet heel groot en bovendien kan het kwaad bloed bij personeel zetten. Nog benieuwd wat mijn collega’s en ik destijds deden? Als jonge juristen hadden wij het voorgaande snel uitgezocht. Vervolgens trokken wij samen op door collectief en unaniem aan te geven dat niemand zijn leaseauto zou inleveren.